Çağlar Boyu Düşünce Özgürlüğü: Türkiye’de ve Dünyada Telif Haklarının Tarihsel Gelişiminin Değerlendirilmesi
Öz
Düşünce özgürlüğü alanında gelişmeler sağlandıkça, eserlerin üretiminde ve niteliğinde olumlu artışlar gerçekleşmektedir. Bu çalışmada, düşünce özgürlüğü çerçevesinde fikri mülkiyet haklarının dünyadaki ve Türkiye’deki gelişimi analiz edilmektedir. Ayrıca, çalışmada, telif haklarının anlamı ve gelişimi, bu alanda yapılmış ulusal ve uluslararası sözleşmeler ile fikri mülkiyet hakları, kütüphaneler ve matbaaların düşünce özgürlüğü üzerindeki etkileri değerlendirilmektedir. İçerik analizi yönteminin kullanıldığı bu çalışmada, İlk Çağ’dan günümüze kadar fikri mülkiyet haklarının korunması konuları, bu alanda yapılan Bern, Roma gibi Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü’nün yönettiği uluslararası sözleşmeler ve Dünya Ticaret Örgütünün yayımladığı ve yönettiği Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması ve Hizmet Ticareti Genel Anlaşması incelenmektedir.
Çalışma sonucunda, telif hakları konusunda İlk Çağ’da başlangıçta hiçbir düzenleme olmadığı ve büyük gecikme olsa da Kraliçe Anne Kanunu ve Fransız İhtilali’nden sonra eser sahibinin haklarının zaman içerisinde koruma altına alındığı belirlenmektedir. Türkiye’de ise 1951 yılında yayımlanan Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na kadar, Osmanlı Dönemi’nde Batı’nın etkisinde gelişen 1850 tarihinde Encümen-i Daniş Nizamnamesi ile başlayan telif hakları düzenlemeleri 1910 tarihli Hakk-ı Telif Kanunu ile sona ermiştir. Ayrıca, gerek Türkiye’de gerekse küresel olarak telif hakları gelişiminde matbaanın kullanılmaya başlanmasının etkilerinin büyük olduğu sonucuna da varılmaktadır. Buna ek olarak, eserlerin korunması yanında, araştırma yapılmasında ve yeni eserlerin üretilmesinde tarih boyunca katkıları olan kütüphanelerin düşünce özgürlüğünün gelişiminde önemli etkileri vardır. Konu ile ilgili diğer araştırma bulguları çalışmanın sonunda yer almaktadır.
Anahtar Kelimeler
Referanslar
Aslan, S. (2005). Avrupa Konseyi / EBLIDA Avrupa kütüphaneleri için yasal düzenleme ve politika kılavuz ilkeleri. Türk Kütüphaneciliği, 19 (1), 86-96.
Ayiter, N. (1981). Hukukta fikir ve sanat ürünleri. Ankara: Sevinç. Babbie, E. (2007). The practice of social research (11.bs.). Belmont, CA: Wadsworth Publishing.
Berkes, N. (1978). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları. Bettig, R.V. (1996). Copyright culture: The political economy of intellectual property. Colorado: Westview Press.
Bielefield, A. ve Cheeseman, L. (1993). Libraries and copyright law. New York: Neal Schuman Publishers.
Bowker, R.R. (1986). Copyright: Its law and its literature. Littleton: Fred B. Rohtman and Co. Bracha, O. (2010). The adventures of the Statute of Anne in the land of unlimited possibilities: The life of a legal transplant. Berkeley Technology Law Journal, Erişim adresi: http://btlj.org/data/articles2015/vol25/25_3_S/25-berkeley-tech-l-j-1427-1474.pdf
Çakın, İ. (2004). Müteferrika matbaanın düşündürdükleri ve Avrupa’da basımcılığın etkileri: Gelecek için geçmişi anlamak. Bilgi Dünyası, 5 (2), 153-167.
Çakmak, D. (2007). Osmanlı telif hukuku ile ilgili mevzuat. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21, 191-234.
Çakmak, D. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’nun kapitalistleşme tecrübesi ve telif haklarının gelişimi. İstanbul: Libra.
Der Bundesrat. (2015). Bundesgesetz über das Urheberrecht und verwandte Schutzrechte (Urheberrechtsgesetz). Erişim adresi: https://www.admin.ch/opc/de/classifiedcompilation/19920251/index.html
Drucker, P.F. (1993). Kapitalist ötesi toplum (B. Çorakçı, Çev.). İstanbul: İnkılap Kitapevi.
Dünya Fikri Mülkiyet Hakları Örgütü (WIPO) Tarafından Kabul Edilen “WIPO İcralar ve Fonogramlar Andlaşması” ve “WIPO Telif Hakları Andlaşması”na Katılmamız Hakkında Karar. (2008). T.C. Resmi Gazete (26876, 14 Mayıs 2008).
Dünya Ticaret Örgütü Anlaşmasının Onaylanması Hakkında Karar. (1995). T.C. Resmi Gazete (22213 (Mük.), 25 Şubat 1995).
Erel, Ş. N. (2009). Türk fikir ve sanat hukuku (3.bs.). Ankara: Yetkin.
Ersoy, O. (1980). İlk Türk basımevinde basılan kitapların fiyatları. Basım ve Basımcılığımızın 250. Yılı Bilimsel Toplantısı: Bildiriler: 10-11 Aralık 1979 Ankara içinde (ss. 69-83). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği.
European Bureau of Library, Information and Documentation Associations. (2002). EBLIDA statement on the WTO GATS negotiations: Libraries and trade in services. Erişim adresi: http://www.nuorikulttuuri.kaapeli.fi/position/GATS_Statement_Nov02.pdf
European Bureau of Library, Information and Documentation Associations. (2016). About Eblida. Erişim adresi: http://www.eblida.org/about-eblida/
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu. (1951). T.C. Resmi Gazete (7981, 13 Aralık 1951).
Gesetz über Urheberrecht und verwandte Schutzrechte (Urheberrechtsgesetz). (1965). Bundesgesetzblatt, (1273), 09 Eylül 1965?.
Häggström, B.M. (2004). EBLIDA's action in Europe. LIBER Quarterly, 14 (3-4), 406-411.
Hirsch, E.E. (1948). Fikri ve sınai haklar. Ankara: Ar Basımevi.
Hirsch,E.E. (1957). Das neue Urheberrechtsgesetz der Türkei. Baden: Verlag für Angewandte Wissenschaften.
İcracı Sanatçılar, Fonogram Yapımcıları ve Yayın Kuruluşlarının Korunmasına Dair Roma Sözleşmesine Katılmamızın Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun. (1995). T.C. Resmi Gazete (22341, 12 Temmuz 1995).
İLESAM. (2015a). Telif haklarının tarihsel gelişimi. Erişim Adresi: http://ilesam.org.tr/51/telifhaklarinin-tarihi-gelisimi
İLESAM. (2015b). Uluslararası sözleşmeler. Erişim Adresi: http://ilesam.org.tr/54/uluslararasi-sozlesmeler
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin Kabul Edilmesi Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı. (1949). T.C. Resmi Gazete (7217, 27 Mayıs 1949).
Karaçavuş, A. (2006). Tanzimat dönemi Osmanlı bilim cemiyetleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Karahan, S. (2012). Markalar. S. Karahan, C. Suluk, T. Saraç, ve T. Nal (Haz.). Fikri mülkiyet hukukunun esasları içinde (ss. 153-198). Ankara: Seçkin.
Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi (24.bs.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
Legifrance. (2015). Code de la propriété intellectuelle. Erişim adresi: http://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do?cidTexte=LEGITEXT000006069414&dateTexte=201509
Legislation UK. (2015). Copyright, Designs and Patents Act 1988. Erişim adresi: http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1988/48/part/I/chapter/I#commentary-c13754651
Ley de Propiedad Intelectual. (1996). Boletín Oficial del Estado, núm. 97, de 22 de abril de 1996.
Machlup, F. (1962). The Production and distribution of knowledge in the United States. Princeton: Princeton University Press.
Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. (1995). T.C. Resmi Gazete (22326, 27 Haziran 1995).
Öztrak, İ. (1970). Fikir ve sanat eserleri üzerindeki hakların korunması yönünden pozitif hukuktaki tarihi gelişim. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 25 (3), 1-7.
Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. (1995). T.C. Resmi Gazete (22326, 27 Haziran 1995).
Pınar, H., Nal, T. ve Goldmann, B. (2007). Müzik eserleri üzerindeki telif hakları ve uluslararası uygulamalar. Erişim adresi: http://www.ito.org.tr/itoyayin/0017334.pdf
Stewart, T. A. (1997). Intellectual Capital: the new wealth of the organization. London: Nicholas Brealey Publishing Limited.
Suluk, C. ve Nal, T. (2012). Genel bilgiler. S. Karahan, C. Suluk, T. Saraç, ve T. Nal (Haz.). Fikri mülkiyet hukukunun esasları içinde (ss. 1-36). Ankara: Seçkin.
T.C. Anayasası. (1982). T.C. Resmi Gazete (17863 (Mükerrer), 09 Kasım 1982).
Tekinalp, Ü. (2005). Fikri mülkiyet hukuku (4.bs.). İstanbul: Arıkan.
Telif Hakları Genel Müdürlüğü. (2015a). Telif hakkı nedir? Erişim adresi: http://www.telifhaklari.gov.tr/Telif-Hakki-Nedir
Telif Hakları Genel Müdürlüğü. (2015b). Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Bern Sözleşmesi. Erişim adresi: http://www.telifhaklari.gov.tr/Edebiyat-Ve-Sanat-EserlerininKorunmasina-Iliskin-Bern-Sozlesmesi
Telif Hakları Genel Müdürlüğü. (2015c). Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Anlaşması (TRIPS). Erişim adresi: http://www.telifhaklari.gov.tr/Ticaretle-Baglantili-Fikri-Mulkiyet-Anlasmasi-TRIPS
Telif Hakları Genel Müdürlüğü. (2015d). Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO-OMPI). Erişim adresi: http://www.telifhaklari.gov.tr/Dunya-Fikri-Mulkiyet-Orgutu-WIPOOMPI adresinden erişildi.
Telif Hakları Genel Müdürlüğü. (2015e). Dünya Ticaret Örgütü (WTO). Erişim adresi: http://www.telifhaklari.gov.tr/Dunya-Ticaret-Orgutu-WTO
Topdemir, H.G. (2012). Kültür dünyamızda çığır açtı: İbrahim Müteferrika. Erişim adresi: http://www.tded.org.tr/images/logo/x/ibrahim_muteferrika.pdf
Turan, M. (2014). Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda eser çeşitleri: Karşılaştırmalı bir analiz. Bilgi Dünyası, 15 (1), 125-158.
Turan, M. (2015). Elektronik belge ve finansal bilgi yönetimi: Hukuki koşullar ve politika geliştirme. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Türk Dil Kurumu. (2015). Güncel Türkçe sözlük. Erişim adresi: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts
Türkiye Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği. (2015).Telif hakları. Erişim adresi: http://www.mesam.org.tr/telif-haklari_2_179
Türk Patent Enstitüsü. (2012). Fikri haklar dünyanız. Erişim adresi: http://www.tpe.gov.tr/TurkPatentEnstitusu/resources/temp/FA599AB0-8F21-48A5-9CCE- 42A8745A0187.pdf
United States Copyright Office. (2015). Copyright of the United States. Erişim adresi: http://passthrough.fw-notify.net/download/665117/http://copyright.gov/title17/circ92.pdf
WIPO. (2015a). WIPO-Administered Treaties, Contracting Parties: Berne Convention. Erişim adresi: http://www.wipo.int/treaties/en/ShowResults.jsp?lang=en&treaty_id=15
WIPO. (2015b). Berne Convention for the Protection of Literary and Artistic Works. Erişim adresi: http://www.wipo.int/treaties/en/text.jsp?file_id=283693
WIPO. (2015c). Rome Convention. Erişim adresi: http://www.wipo.int/treaties/en/text.jsp?file_id=289795
WIPO. (2015d). WIPO-Administered Treaties, Contracting Parties: Rome Convention Erişim adresi: http://www.wipo.int/treaties/en/ShowResults.jsp?lang=en&treaty_id=17
WIPO. (2015e). WIPO Copyright Treaty. Erişim adresi: http://www.wipo.int/treaties/en/text.jsp?file_id=295157
WIPO. (2015f). WIPO-Administered Treaties, Contracting Parties: WIPO Copyright Treaty. Erişim adresi: http://www.wipo.int/treaties/en/ShowResults.jsp?lang=en&treaty_id=16
WIPO. (2015g). WIPO Performances and Phonograms Treaty. Erişim adresi: http://www.wipo.int/treaties/en/text.jsp?file_id=295477
WIPO. (2015h). WIPO-Administered Treaties, Contracting Parties: WIPO Performances and Phonograms Treaty. Erişim adresi: http://www.wipo.int/treaties/en/ShowResults.jsp?lang=en&treaty_id=20
World Trade Organization. (2015a). Intellectual property: protection and enforcement. Erişim adresi: https://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/agrm7_e.htm
World Trade Organization. (2015b). Members and observers. Erişim adresi: http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm
World Trade Organization. (2016). Services trade. Erişim adresi: https://www.wto.org/english/tratop_e/serv_e/serv_e.htm
Yüksel, M. (2001). Fikri mülkiyet haklarının tarihsel temelleri. Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi, 2001 (2), 89-109.
