Bilimsel Yayın Etiği

Öz

Bilim; akademisyenleri güven ilkesi ve sorumluluk bilincine dayalı olarak bilimsel değer ve ilkelere, etik tutum ve davranış standartlarına uygun hareket etme yükümlülüğü altına sokar. Her bireyin değer ve onuruna saygı, gerçeği izleme, kusursuzu arayış esastır. Bu bağlamda akademik özgürlük ve özerklik, akademik dürüstlük, sorumluluk ve hesap verebilirlik, başkalarına saygı, temel hakların korunması, liyakat temel değerler arasındadır.

Etik olmadan bilim olmaz. Bilimsel yayında akademik değerlerin korunması elzemdir. Bilim insanlarının etik değerlere aykırı davranışlarda bulunmamaları esastır. Bilimsel çalışmanın dürüst yapıldığına, doğru temellere dayandığına, araştırma verilerinin doğru yöntemlerle toplandığına, doğru istatistiklerin kullanıldığına ve sonuçların uygun rapor edildiğine, sonuçların yazılım, sunum ve paylaşımında profesyonel standartlara uyulduğuna inanılır.

Bilimsel yayınlarda kural dışı uygulamalar derecelendirilebilir. Bilerek, aldatma amacı güdenlerle bilgisizlikten ve masumane yapılanlar ayrılmalıdır. Etik kuralların, standartların en ciddi ihlali “bilimsel suistimaldir”. Bunun en ağırı akademik hırsızlık-çalma (plagiarism), başkasının eserini kendi adına geçirmedir. Olmayan veri ve sonuçlar yaratma, uydurma-sahtecilik (fabrication), masa başında oturup uydurmadır. Bilimsel nedeni olmaksızın veri ve sonuçları değiştirme, nedeni olmaksızın veri atlama, yanıltmacılık-çarpıtma (Falsification) üçüncü suistimal olarak kabul edilir (FFP). Bunların diğerlerinden en önemli farkı bilerek aldatma niyetidir.

Yinelenen yayın, bölerek yayınlama, taraflı yayın, kaynakların taraflı seçilmesi, yazarlık hakkı ihlalleri (yazar saklama, armağan yazarlık, onursal yazarlık veya hayali yazarlık, gerekçesiz yazar sıralaması değiştirme vb.), katkı sağlayanlara teşekkür etmeme diğer kural dışı uygulamalardır. Araştırmalarda masum hatalar ve özensizlikler ise kural dışı uygulama dışında değerlendirilir. 

Bilimsel yayında kural dışılıkların önlenmesinde bilim kurumu yöneticilerine, dergi editör ve yayın kurullarına, hakemlere, destek veren kurumlara ve özellikle bilim okur-yazarlarına görev düşmektedir. Akademik yaşamın başlangıcında “bilim etiği” eğitimi verilmesi yaşamsal öneme sahiptir. Bilim etiği ilke ve kurallarını bilmeyenler bilimsel araştırma ve yayın yapamaz. Ayrıca kural dışılık yaptığı belgelenenlere yaptırım uygulanması vaz geçilmezdir.