E-Kaynak Lisanslarının Analizi ve Anlaşmaların Müzakere Edilme Süreci
Öz
Amaç: E-kaynak sağlama, geleneksel sağlama modellerinden farklılık göstermektedir. Bu farklılıkların başında bağlayıcı ve yasal belgeler olan lisans anlaşmaları gelmektedir. E-kaynakların kullanımıyla ilgili koşulları içeren lisans maddelerine dikkat edilmeli ve lisans alanın haklarının korunduğu anlaşmalar müzakere edilmelidir. Bu çalışmada lisansların incelenmesinde temel alınacak ve standart bir dilin kullanılmasıyla kütüphanecilere yol gösterecek rehber ilkelerin oluşturulması amaçlanmıştır.
Yöntem: Konsorsiyumda bulunan ve en fazla üyeye sahip olan dergi türündeki e-kaynaklar dernek, üniversite ve ticari yayıncı türünde ayrılmıştır. Lisanslar, erişimi bulunan kurumlar ile firmalardan gerekli izinler alınarak temin edilmiş ve ANKOS Ulusal Site Lisansı İlkeleri (TRNLS) ile LIBLICENSE Model Lisans önerilerine göre değerlendirilmiştir.
Bulgular: ANKOS TRNLS ilkelerinin %46’sı, LIBLICENSE Model Lisansı önerilerinin ise %48’i Türkiye’deki nihai lisanslara yansıtılmıştır. Sonuçlara göre yayıncılar bazı konularda olumlu bir görüş bildirmemiş ya da sessiz kalmışlardır. Bunun yanında bilimsel paylaşım, metin ve veri madenciliği, yazar hakları, açık erişim gibi kurumları, kullanıcıları ve yazarları destekleyecek maddelerin yerine daha temel nitelikteki anlaşma maddelerinin kurumsallaştığı görülmüştür. Önerilerin ve ilkelerin yarısından azının lisanslarda yer almasında konsorsiyumun müzakere süreçlerine yaklaşımının, yayıncıların izlediği politikaların ve hukuki prosedürlerdeki zorlukların etkili olduğu düşünülmüştür. Ayrıca model lisanslardan yararlanılarak oluşturulan ANKOS TRNLS ilkelerinin kapsayıcı ve yeterli olmadığı sonucuna varılmıştır. Bu ilkelerin geliştirilmesi ve günümüz koşullarına uygun olarak daha anlaşılır bir şekilde yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.
Sonuç: İncelenen anlaşmalar dünyada standartlaşmış ve birçok profesyonelin göz ardı edemeyeceği lisans dillerine bütünüyle uymamaktadır. Nihai lisanslara yansıyan oranlar daha temel nitelikteki anlaşma maddeleridir. Bu bağlamda daha kapsayıcı ve anlaşılır ulusal lisans ilkeleri oluşturulmalı ve kurumsallaştırılmalıdır. Yasal tavsiye olmadan bu çalışmayla oluşturulan rehber ulusal ilkelerin tüm paydaşlara yol göstereceği düşünülmektedir. Ancak ilkelerin anlaşmalarda daha fazla yer alması konusunda müzakerelerde sıkı pazarlıklar yürütülmeli ve ilkeler yasalarla desteklenmelidir.
Özgünlük: Türkiye’ye sunulan lisans anlaşmaları tüm maddeler açısından incelenmiş, anlaşılır ve kapsayıcı lisans ilkeleri bu çalışmayla oluşturulmuştur.
Yöntem: Konsorsiyumda bulunan ve en fazla üyeye sahip olan dergi türündeki e-kaynaklar dernek, üniversite ve ticari yayıncı türünde ayrılmıştır. Lisanslar, erişimi bulunan kurumlar ile firmalardan gerekli izinler alınarak temin edilmiş ve ANKOS Ulusal Site Lisansı İlkeleri (TRNLS) ile LIBLICENSE Model Lisans önerilerine göre değerlendirilmiştir.
Bulgular: ANKOS TRNLS ilkelerinin %46’sı, LIBLICENSE Model Lisansı önerilerinin ise %48’i Türkiye’deki nihai lisanslara yansıtılmıştır. Sonuçlara göre yayıncılar bazı konularda olumlu bir görüş bildirmemiş ya da sessiz kalmışlardır. Bunun yanında bilimsel paylaşım, metin ve veri madenciliği, yazar hakları, açık erişim gibi kurumları, kullanıcıları ve yazarları destekleyecek maddelerin yerine daha temel nitelikteki anlaşma maddelerinin kurumsallaştığı görülmüştür. Önerilerin ve ilkelerin yarısından azının lisanslarda yer almasında konsorsiyumun müzakere süreçlerine yaklaşımının, yayıncıların izlediği politikaların ve hukuki prosedürlerdeki zorlukların etkili olduğu düşünülmüştür. Ayrıca model lisanslardan yararlanılarak oluşturulan ANKOS TRNLS ilkelerinin kapsayıcı ve yeterli olmadığı sonucuna varılmıştır. Bu ilkelerin geliştirilmesi ve günümüz koşullarına uygun olarak daha anlaşılır bir şekilde yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.
Sonuç: İncelenen anlaşmalar dünyada standartlaşmış ve birçok profesyonelin göz ardı edemeyeceği lisans dillerine bütünüyle uymamaktadır. Nihai lisanslara yansıyan oranlar daha temel nitelikteki anlaşma maddeleridir. Bu bağlamda daha kapsayıcı ve anlaşılır ulusal lisans ilkeleri oluşturulmalı ve kurumsallaştırılmalıdır. Yasal tavsiye olmadan bu çalışmayla oluşturulan rehber ulusal ilkelerin tüm paydaşlara yol göstereceği düşünülmektedir. Ancak ilkelerin anlaşmalarda daha fazla yer alması konusunda müzakerelerde sıkı pazarlıklar yürütülmeli ve ilkeler yasalarla desteklenmelidir.
Özgünlük: Türkiye’ye sunulan lisans anlaşmaları tüm maddeler açısından incelenmiş, anlaşılır ve kapsayıcı lisans ilkeleri bu çalışmayla oluşturulmuştur.
x
##plugins.generic.fileValidation.errorTitle##
