Eskişehir İl Halk Kütüphanesi Dermesinde Bulunan Resimli Çocuk Kitaplarının Fiziksel ve İçerik Özelliklerinin Ödünç Alınma Üzerinde Etkisi

Öz

Genellikle çocuk edebiyatı eserleri aracılığıyla yaratılan ve güçlendirilen okuma kültürü, çocukların zihinsel (bilişsel), ruhsal, sosyal, ahlaki, dilsel ve estetik gelişimlerinde önemli işlevlere sahiptir. Çocukların bebeklik dönemlerinden itibaren çocuğa görelik ilkesine uygun nitelikte çocuk kitapları ile karşılaşmaları onların okuma kültürlerini yaşamları boyunca sürecek biçimde sağlam ve sağlıklı bir temele oturtacaktır. Halk ve çocuk kütüphaneleri, çocukları çeşitli türde ve çok sayıda çocuk kitabı ile buluşturan toplumsal kuruluşlardır. Ancak bu kütüphanelerin okuma kültürü konusundaki önemli rollerini yerine getirebilmeleri için çocuğa uygun ve nitelikli çocuk kitapları dermesine sahip olmaları gerekmektedir. Amaç: Bu çalışmanın amacı, Eskişehir İl Halk Kütüphanesinin dermesinde yer alan okul öncesi (erken dönem) resimli çocuk kitaplarını fiziksel (dış yapı) ve içerik (içyapı) özellikleri ile çocuğa görelik ilkesi açısından değerlendirerek, bunun ödünç alma üzerine etkilerini ortaya koymaktır. Yöntem: Bu amaç doğrultusunda araştırma kapsamına, Eskişehir İl Halk Kütüphanesi dermesinde bulunan ve 2015-2019 yılları arası yayımlanmış 0-7 yaş arası çocuklara hitap eden basılı Türkçe resimli çocuk kitapları alınmıştır. Araştırmada bu yıllara ait evreni oluşturan 2,197 kitap, 130 kitap ile örneklenmiştir. Betimleme yöntemi ile gerçekleştirilen araştırmada örnekleme alınan resimli çocuk kitaplarının fiziksel ve içerik özellikleriyle çocuğa görelik niteliklerine ait veriler, araştırmacılar tarafından oluşturulan “Resimli Çocuk Kitaplarını Değerlendirme Formu” aracılığıyla elde edilmiş ve elde edilen veriler ödünç alınma durumlarıyla ilişkilendirilerek değerlendirilmiştir. Bulgular: Çalışmada elde edilen bulgulara göre, Eskişehir İl Halk Kütüphanesindeki resimli çocuk kitaplarının %60,8’inin yılda ortalama 1-3 kez ödünç alındığı; kalın karton kapaklı kitapların %56,2’si yılda ortalama 7 kez ve daha fazla ödünç alınırken, bu oranın ince kartonlu kapağa sahip kitaplar için %5,3 olduğu; özgün çocuk kitaplarının %81,9’unun, çeviri çocuk kitaplarının ise %96,6’sının ödünç alındığı; kapağı görsel çekiciliği sahip resimli çocuk kitaplarının %96,6’sı ödünç alınırken, bu oranın kapağı görsel açıdan çekici olmayan kitaplar için %81,7’ye düştüğü; çocuğun ilgi ve gereksinimlerine uygun olan kitapların %94,7’si ödünç alınırken, çocuğun gelişimine uygun olmadığı belirlenen kitaplarda ödünç alınma oranının %66,7’ye, kısmen uygun olanlarda ise %81,2’ye düştüğü; çocukta okuma isteği uyandıracak nitelikte olan resimli çocuk kitaplarının %98,2’si, kısmen bu nitelikte olanların %89,5 ve niteliksiz çocuk kitaplarının da %72,3’ü yılda en az 1 kez ödünç alındığı anlaşılmıştır. Sonuç: Eskişehir İl Halk Kütüphanesi dermesinde bulunan resimli çocuk kitaplarının çoğunlukla yılda ortalama 1-3 kez ödünç alındığı; bu kitaplardaki basım bilgisinin yıllık ödünç alınma sıklıkları üzerinde etkili olmadığı; kitapların boyutları ve üzerlerinde hitap ettiği yaş grubu bilgisinin bulunması ile yıllık ödünç alınma sıklıkları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki bulunmadığı; özgün ya da çeviri olma durumunun ödünç alınma sıklıkları üzerinde etkili olduğu; kapak görsellerinin ilgi çekici olması, kapak resimlerinin içeriği (konuyu) yansıtması ve resimlerin çocuğun öykü oluşturmasına uygun nitelikte olması ile resim ve metin oranı uygunluğunun kitapların ödünç alınmasında etkili olduğu belirlenmiştir. Bulgular ışığında, Eskişehir İl Halk Kütüphanesi dermesinde bulunan resimli çocuk kitaplarının çocuğun gelişim düzeyine, ilgi ve gereksinimlerine uygun olmasının ödünç alınma durumları üzerinde olumlu yönde etkili olduğu ve daha çok ödünç alındığı yönünde sonuca ulaşılmıştır. Çalışmada sunulan bulgu ve sonuçlarla araştırma amacına ulaşmıştır. Özgünlük: Yapılan bu araştırma, halk ve çocuk kütüphanelerinde nitelikli derme geliştirme ve yönetim süreçleri açısından resimli çocuk kitaplarında ödünç almayı etkileyen ve etkilemeyen fiziksel ve içerik unsurlarını gösterdiği için özgündür. Bir halk kütüphanesi dermesinde bulunan çocuk kitaplarının fiziksel ve içerik özelliklerinin ödünç alma üzerinde etkili olup olmadığı çok fazla araştırılmamış bir konudur. Çalışmada bu konu Eskişehir İl Halk Kütüphanesi örneğinde incelenmiş ve diğer halk kütüphanelerinin de dikkate alacağı ve yararlanacağı sonuçlar elde edilmiştir. Ayrıca, yayıncıların resimli çocuk kitapları tasarımında dikkate alacakları sonuçlar da elde edilmiştir. Geliştirdiğimiz “Resimli Çocuk Kitaplarını Değerlendirme Formu” da çalışmanın özgünlüğünü artırmıştır.